Türkiye’de Tiftikten Sonra İpek Üretimi de Tehlikede: Üretici Sayısı Alarm Veriyor

Türkiye, tekstil sektöründe katma değerli hammaddelerden biri olan ipek üretiminde büyük bir düşüşle karşı karşıya. 1990’larda 30 bin olan ipek üreticisi sayısı, günümüzde bin 600’e kadar gerilerken, ipek böcekçiliği yapan köy sayısı 2 binden 500’e düştü. İhracat 1 milyon dolara kadar gerilerken, ithalat son 4 yılın en yüksek seviyesi olan 27 milyon dolara ulaştı.

Daha önce tiftikteki üretim gücünü Ankara keçilerini rakip ülkelere satarak kaybeden Türkiye, şimdi de benzer bir durumu ipekte yaşıyor. İpek böcekçiliği ile uğraşan hanelerin azalması, ülkeyi bu alanda dışa bağımlı hale getirdi.

İpek Pamuktan 20 Kat Daha Değerli

İpek, dünyada önemli bir tekstil hammaddesi olup lüks tüketim ürünlerinde sıkça kullanılıyor. Küresel tekstil çıktısının yalnızca yüzde 0,2’sini oluşturmasına rağmen, ipekten yapılan ürünlerin değeri milyarlarca dolarlık bir ticaret hacmi yaratıyor. Pamuktan 20 kat daha değerli olan bu hammaddeye özellikle ABD, İtalya, Hindistan, Fransa ve Çin gibi ülkelerde büyük talep var.

Dünya genelinde ekolojik ve doğal ürünlere olan talep artışı, ipek ürünlerine olan ilgiyi canlı tutuyor. 2023 yılında dünya ipek ithalatı 1,61 milyar dolara, ihracatı ise 1,83 milyar dolara ulaştı. Ancak Türkiye, bu ticarette önemli bir pay alamıyor.

2018’den Sonra Belirgin Düşüş

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2018’den itibaren ipek üretiminde sert bir düşüş yaşandı.

• 2018’de 693 olan ipekböcekçiliği yapılan köy sayısı, 2024’te 508’e geriledi.
• 2018’de 2 bin 210 olan üretici sayısı, 2024’te 1.631’e düştü ve yüzde 26’lık bir azalma yaşandı.
• 2024 yılında ipek kozası üretimi 84,8 tona gerileyerek 2015’teki 114,7 tonluk seviyesinin oldukça altında kaldı.

Bu gerilemenin başlıca nedenleri arasında artan üretim maliyetleri, genç nüfusun tarımdan uzaklaşması ve destekleme politikalarındaki değişimler yer alıyor.

Teşvik Mekanizmaları Güçlendirilmeli

İpekböcekçiliği sürdürülebilir hale getirilmediği takdirde, dış ticaret açığının daha da büyümesi bekleniyor. Kozabirlik kooperatifleri, ürettiği yaş kozayı satan üreticilere kilogram başına 1000 TL destek sağlıyor. Ancak bu teşvikler, sektördeki hızlı gerilemeyi durdurmaya yetmiyor.

TÜİK verilerine göre, 2020’de 20 milyon dolar olan ipek ithalatı, 2024’te 27 milyon doları aştı. Aynı dönemde 9 milyon dolar olan ihracat ise 1,6 milyon dolara geriledi.

Tarım uzmanları, köyden şehre göç, yılda yalnızca bir kez üretim yapılabilmesi ve tarımsal ilaçlamaların ipek böceklerini zehirlemesi gibi sorunların çözülmesi gerektiğini vurguluyor. Bu sorunların çözülmemesi durumunda Türkiye’nin ipek üretimindeki kaybının daha da artacağı belirtiliyor.