İran, Yaptırımlara Rağmen Milyar Dolarlar Kazanıyor: Gizli Petrol Ticareti Ortaya Çıktı

The Economist’in son araştırması, İran’ın yıllardır süren yaptırımlar altında nasıl gizli petrol ticareti ile milyarlarca dolar kazandığını ortaya çıkardı. Ekonomik kriz ve yüksek işsizlikle mücadele eden ülke, petrol gelirlerine “hayati” bir öneme sahip olarak bakıyor. İran’ın, bu geliri sadece silah alımı ve ekonomiyi ayakta tutmak için değil, aynı zamanda Hamas ve Hizbullah gibi grupları finanse etmek için kullandığı iddia ediliyor.

ABD Yaptırımlarına Rağmen Büyüyen Petrol İhracatı

2018’de Trump yönetimi tarafından getirilen ağır yaptırımlarla birlikte İran’ın petrol ihracatı büyük bir darbe aldı. Ancak o tarihten bu yana ülkenin ham petrol ihracatı önemli ölçüde arttı. Eylül 2024’te, günlük ihracatın 1.8 milyon varile ulaştığı bildirildi. İran, 2023’te bu ticaretten 35-50 milyar dolar gelir elde ederken, petrokimyasal ihracattan da 15-20 milyar dolar kazandı. ABD’nin tüm baskılarına rağmen, İran’ın bu gelir kaynakları, uluslararası finans sistemindeki boşluklardan ve kararlı stratejilerden faydalanarak büyümeye devam ediyor.

Karmaşık Gölge Finans Sistemi

The Economist’in araştırması, İran’ın gölge finans kanallarından oluşan karmaşık bir yapı kurduğunu gösteriyor. Bu yapı, küresel bankalar ve finans merkezlerinin bazen farkında olmadan bu sisteme dahil olduğunu ortaya koyuyor. İran, dünyanın dört bir yanındaki banka hesaplarına yasadışı petrol satışlarından elde edilen on milyarlarca doları aktarmayı başardı. Temmuz 2024 itibarıyla İran’ın yurtdışında 53 milyar dolar, 17 milyar euro ve diğer para birimlerinde varlık bulundurduğu tahmin ediliyor.

Çin Üzerinden Yapılan Petrol Ticareti

İran, petrol satışlarında büyük oranda Çin’e bağımlı. Ham petrol ihracatının yüzde 95’i Çin’e gidiyor. Ancak, yaptırımlardan çekinen Çin devletine ait büyük firmalar bu ticarete doğrudan katılmıyor. Bunun yerine, paravan şirketler ve küçük rafineriler devreye giriyor. Bu rafineriler, İran petrolünü işleyip piyasaya sunarak Çin’in enerji ihtiyaçlarını karşılıyor.

Paravan Şirketler ve Dolambaçlı Ticaret Yolları

İran’ın petrolünü taşıyan tankerler, genellikle Irak, Umman, Malezya ve Singapur gibi ülkeler üzerinden geçiyor. Bu süreçte tankerler, üzerlerindeki transponder alıcılarını devre dışı bırakıyor ya da farklı konumlarda olduklarını gösteren yazılımlar kullanarak izlerini kaybettiriyorlar. İran, bu operasyonlarda yüzlerce paravan şirketten yararlanıyor. Bu şirketler, Çin ve Orta Doğu’daki bankalar aracılığıyla ödeme transferlerini yönetiyor.

ABD’nin Yaptırımları ve İran’ın Direnişi

ABD, İran’a yönelik yaptırımları sıkı bir şekilde uygulamaya devam ediyor. Ancak, İran’ın geliştirdiği karmaşık finansal yapılar, bu yaptırımları delmek için etkili bir araç haline gelmiş durumda. Yasadışı transferler, uyuşturucu kartellerinin kullandığı tekniklerle benzerlik gösteriyor. Amerikan istihbaratı, İran’ın gizli finansal faaliyetlerini takip etmek için yoğun çaba harcıyor, ancak bu süreçte kullanılan sofistike yöntemler işleri zorlaştırıyor.

Bankalar ve İran’a Yardım Eden Gölge Ağlar

The Economist’in elde ettiği bilgilere göre, İran’ın petrol gelirlerini yönetmek için kullandığı paravan şirketlerin uluslararası bankalarda hesapları bulunuyor. Hong Kong’da yer alan Citibank ve HSBC gibi büyük bankalar, bu paravan şirketlerle ilişkili hesaplara sahip olmuş. Ayrıca, İran’ın gizli operasyonlarında Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Avrupa’da yer alan bankalar da devrede. Bu bankalar, İran adına hareket eden şirketlerin paralarını aklamak için kullanılıyor, ancak bu işlemler genellikle bankaların bilgisi dışında gerçekleşiyor.

İran ve Çin Arasındaki Stratejik İttifak

İran, Çin’le yaptığı bu ticaretin ekonomik bekası için kritik olduğunu düşünüyor. Çin, Batı’ya karşı İran’la işbirliği yaparken kârlı anlaşmalar peşinde. İran’ın, Çin’deki ticari faaliyetleri yuan cinsinden yapılsa da, bu para birimi küresel ölçekte sınırlı bir değere sahip olduğu için İran sağlam para birimlerini tercih ediyor.