Tahran’daki ‘Gizli’ Çağdaş Sanat Koleksiyonu Bugüne Nasıl Geldi?

Tahran Çağdaş Sanat Müzesi (TMoCA), New York veya Paris’teki koleksiyonlarla rekabet edebilecek düzeyde, Pablo Picasso’dan Jackson Pollock’a uzanan dünya sanatının dev eserlerine ev sahipliği yapıyor. Ancak bu eserlerin büyük kısmı onlarca yıl boyunca gizli kaldı.

İran’ın başkenti, modern sanat tarihinin en önemli koleksiyonlarından birine sahip. 1979 İran Devrimi’nden sonra bu eserler müzenin bodrumuna kilitlendi ve sadece küçük bir kısmı halka gösterildi. Devrim sonrası değişen kültürel değerler, bu sanat hazinesini hem İran halkının hem de uluslararası sanat dünyasının gözünden uzak tuttu.

Tahran Çağdaş Sanat Müzesi’nin Kuruluşu

Tahran Çağdaş Sanat Müzesi, 1977 yılında, İran İmparatoriçesi Farah Pehlevi’nin girişimiyle inşa edildi. Müze, Pehlevi’nin kuzeni olan ünlü mimar Kamran Diba tarafından tasarlandı. Amacı, İranlılara modern sanatı tanıtmak ve ülkeyi uluslararası sanat sahnesine taşımaktı.

Pablo Picasso, Salvador Dali ve Andy Warhol gibi sanatçıların eserleri kısa süre içinde müzede sergilenmeye başladı. Aynı zamanda İran’ın modern sanat eserlerine de yer verildi. Ancak açılışından sadece iki yıl sonra, İran İslam Devrimi sanat dünyasında büyük bir değişime neden oldu.

Devrim Sonrası Karanlık Dönem

1979’daki devrimden sonra, çıplaklık, dini hassasiyetler veya siyasi imalar barındırdığı düşünülen birçok eser sergilenmekten kaldırıldı.

• Renoir’ın çocuklarının bakıcısı Gabriel’i tasvir ettiği tablosu “çok açık”,
• Andy Warhol’un Farah Pehlevi portresi ise “çok siyasi” bulunarak müzenin bodrumuna indirildi.
  Devrim sırasındaki kaos sırasında, Farah Pehlevi’nin portresi bıçakla parçalandı. Sanat dünyasında efsaneye dönüşen bu eserler bodrumda tozlanmaya başladı.

Gizli Hazineler Yeniden Ortaya Çıkıyor

Tahran Çağdaş Sanat Müzesi’nin bu nadir koleksiyonundaki eserlerden bazıları, Kasım 2024’teki “Göz Göze, Modern ve Çağdaş Sanatta Portreler” sergisinde görücüye çıktı. Londra SOAS Üniversitesi’nden sanat tarihçisi Hamid Keshmirshekan, koleksiyonu “Batı dışında bulunan en nadir modern sanat hazinelerinden biri” olarak tanımlıyor.

Bu koleksiyon, modern sanatın pop art, kübizm ve soyut dışavurumculuk gibi önemli akımlarını kapsayan bir zaman kapsülü niteliğinde. İşte Tahran Çağdaş Sanat Müzesi’nde sergilenen bazı başyapıtlar:

• Picasso’nun “Ressam ve Model” tablosu, sanatçının 1927’de yaptığı en büyük yağlı boya eserlerinden biri. Kübizm sonrası döneme ait bu tablo, sınırlı renk paleti ile dikkat çekiyor.
• Van Gogh’un “Sonsuzluğun Kapısında” adlı eseri, sanatçının az sayıdaki baskılarından bugüne ulaşan nadir örneklerden biri.
• Francis Bacon’un iki çıplak adamı resmettiği tablosu, İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu Ayetullah Humeyni’nin portresi ile yan yana durarak sanatta büyük bir tezat oluşturuyor.
• Heykeltraş Henry Moore’un müzenin bahçesinde sergilenen heykelleri, doğa ve insanın uyumunu sembolize ediyor.
• Jackson Pollock’un soyut eseri, sıçratma tekniği ile farklılaşan Amerikan çağdaş sanatının önemli bir örneği olarak dikkat çekiyor.
• Giacometti’nin “Yürüyen Adam” serisinden heykel, yalnızlık ve insanın bitmeyen mücadelesini simgeliyor.

Tahran’da Bir Sanat Mucizesi

1990’ların sonlarında, İran Cumhurbaşkanı Mohammad Hatemi döneminde kültürel alanlarda önemli açılımlar yaşandı. Sanat eserleri yeniden sergilenmeye başladı ve Van Gogh, Monet, Salvador Dali gibi eserlerin Tahran’da bulunduğu haberleri uluslararası sanat dünyasında şaşkınlıkla karşılandı.

Bazı eserler Avrupa ve Amerika’daki müzelerde sergilenmek üzere ödünç verildi ve Tahran Çağdaş Sanat Müzesi kısa süreliğine de olsa küresel sanat dünyasında tekrar yerini aldı.

Müzenin Geleceği

TMoCA’nın bütçesi oldukça sınırlı ve siyasi öncelikler nedeniyle bugün daha çok bir kültür merkezi olarak işlev görüyor. Ancak sanat dünyasındaki önemi hâlâ tartışılmaz. Müze, gizli hazinelerini gün ışığına çıkararak modern sanat tarihindeki hak ettiği yeri yeniden kazanma yolunda ilerliyor.

Kaynak: BBC