İki yıldır sahne önünde ve arkasında 100’ün üzerinde kişinin emek verdiği Afife Müzikali, Zorlu PSM‘de İstanbulluları ağırlamaya başladı. Afife Jale, ölümünden tam 83 yıl sonra tiyatro sahnelerinde yeniden canlanarak izleyicilerin gönlünü kazanıyor. Serdar Biliş‘in yönetmenliğini üstlendiği müzikalde, başrolde Demet Evgar yer alıyor.
Müzikalin açılışında Demet Evgar, Ermeni oyuncu Eliza Binemeciyan‘ı canlandırarak Shakespeare tiradıyla sahneye çıkıyor: “Burası neresidir arkadaşlar? Burası hangi memlekettir?” 1920’lerin İstanbul’unda, Dârülbedâyi (Şehir Tiyatroları)’de Müslüman Türk kadınlarının sahneye çıkmaları yasakken, Kadıköy’deki Apollon Tiyatrosu‘nda stajyer olarak çalışan 17 yaşındaki Afife, bir gün Eliza’nın rahatsızlanması üzerine başrole çıkarılır. Kumpanya, Afife’nin Müslüman olduğunu gizlemek için ona Farsça kökenli “Jale” ismini takar.
Necip Memili, oyunda tam 6 farklı karakteri canlandırırken, Afife Jale’ye ise Demet Evgar hayat veriyor.
Afife Jale’nin İlk Cesur Adımı
Afife Jale, 1920 yılında “Jale” takma ismiyle Hüseyin Suat‘ın yazdığı Yamalar adlı oyunda, Emel rolüyle sahneye çıkan ilk Müslüman Türk kadını olarak tarihe geçti. Oyunun ardından yazarı Hüseyin Suat Bey, Afife’yi sahne arkasında alnından öperek, “Bizim sahnemize bir sanat fedaisi lazımdı; sen işte o fedaisin!” sözleriyle ona olan hayranlığını dile getirdi.
Afife Jale, yalnızca oyunculuk yeteneğiyle değil, aynı zamanda toplumsal baskılara karşı duruşu, cesareti ve inadı ile tarihte önemli bir yer edinmiştir. Dönemin baskıcı yapısına rağmen sahneye çıkan Afife, o dönemde birçok genç kadının hayalini gerçekleştirdi. Ancak onun cesareti, Kadıköy polis müdürü gibi kişilerin gözünde bir namus meselesi haline geldi ve Afife, sahneye çıktığı her oyunda sürekli olarak polis baskısına maruz kaldı.
Migren Ağrıları ve Morfin Bağımlılığı: Zorlu Bir Hayat
Babası tarafından reddedilen ve sürekli polis baskısıyla karşı karşıya kalan Afife, ağır migren ağrıları çekmeye başladı. Yanlış tedavi yöntemleri nedeniyle morfin bağımlılığı geliştirdi ve hem fiziksel hem de ruhsal olarak yıprandı. Cumhuriyet’in ilanı ile sahneler kadınlara açıldığında Afife, o artık bu sahnelere geri dönecek gücü bulamadı. 39 yaşında, bir hastane köşesinde hayata veda etti.
Afife’nin Sahnelerdeki Cesur Duruşu
Demet Evgar, Afife Jale olarak sahneye çıktığında, Shakespeare’in Onikinci Gece‘sinden Viola karakterini canlandırarak seyircileri etkileyici bir tiratla karşılıyor. “Burası neresidir arkadaşlar? Burası hangi memlekettir?” diye soran Afife, adeta bu cümleleri yasakçı zihniyete meydan okurcasına dile getiriyor. Afife’nin yaşadığı riskleri bilmek, bu repliği daha da derinleştiriyor.
Afife Müzikali: Rüya Proje
Demet Evgar, bu rüya projesini ünlü tiyatro yönetmeni Serdar Biliş ile birlikte tasarladı. Zorlu PSM ve Afife Tiyatro ortaklığıyla sahnelenen oyunun metni, Selin Cankı Ceylan tarafından yazıldı. Tuluğ Tırpan‘ın bestelediği müziklere, Aslı Ilgın Kopuz’un yazdığı şarkı sözleri eşlik ediyor. Sezen Aksu imzasını taşıyan “Küstün mü Sen?” şarkısı ise melankolik bir koreografiyle izleyicilerin karşısına çıkıyor.
Yaklaşık iki saat süren tek perdelik müzikal, kalabalık oyuncu kadrosu ve dinamik sahne tasarımıyla dikkat çekiyor. Multimedya uygulamaları, özellikle Afife’nin sahnede yaşadığı migren ağrılarında sahneye yansıtılarak dramatik etkiyi artırıyor. Sahneye kadın bir kameramanın girmesiyle, Afife’nin yüzü arkadaki büyük ekranda büyütülerek gösteriliyor ve bu, izleyicinin duygusal bağ kurmasını sağlıyor.
Eleştiriler ve Performanslar
Her ne kadar müzikal görsel ve işitsel açıdan etkileyici olsa da, oyunun metninin daha güçlü olabileceği hissediliyor. Afife’nin kişisel yolculuğuna daha derinlemesine inilebilirdi. Özellikle oyunun başında Eliza Binemeciyan ve kumpanyanın anlatıldığı kısım biraz uzun tutulmuş, Afife’nin sahneye çıkışı ise biraz gecikmiş durumda.
Serdar Biliş‘in Aşık Shakespeare‘de de kullandığı bazı görsel buluşlar burada da etkili bir şekilde çalışıyor. Özellikle Maxim sahnesi, rengarenk bir cümbüş olarak izleyicilere sunuluyor. Bu sahnede drag queen olarak sahne alan Atılgan Gümüş, izleyicilerden büyük alkış alıyor.
Demet Evgar, Afife’yi ateşle ve tutkulu bir şekilde canlandırıyor. Tilbe Saran, Afife’nin annesi ve tecrübeli oyuncu Kınar Hanım rolleriyle büyüleyici bir performans sergiliyor. Ayrıca, Necip Memili‘nin birden fazla karakteri canlandırdığı performansı dikkat çekici olsa da, zaman zaman fazla yoğunluk yaratıyor. İdil Sivritepe, Afife’nin en yakın arkadaşı Refika rolünde oldukça başarılı, suflör Refika olarak Afife’ye olan bağlılığı ve aşkı zarif bir şekilde yansıtıyor.
Afife Jale: Kadın Hareketi İçin İlham Verici Bir Sembol
Afife Jale’nin tutkulu, hüzünlü ve özgürlükçü hikayesi, özellikle MeToo hareketi sonrası kendini yeniden tanımlayan ve güçlendiren kadın hareketleri için daha anlamlı ve ilham verici bir sembol haline geliyor.
Kaynak: Oksijen / Burak Göral
